فیکوس لیراتا Ficus Lyrata

فیکوس لیراتا Ficus Lyrata Vioolbladplant، یا همون فیکوس برگ ویولونی Fiddle-leaf fig، یکی از معروف‌ترین و پرطرفدارترین گیاه‌های آپارتمانیه. این گیاه از خانواده‌ی موراسه (Moraceae) هست و به خاطر برگ‌های بزرگ، براق و ویولونی‌ شکلش خیلی زود جای خودش رو توی خونه‌ها و فضاهای دکوراسیونی باز کرده. زادگاه اصلی فیکوس لیراتا غرب آفریقاست؛ جایی مثل سیرالئون، نیجریه، غنا و کامرون. اونجا توی جنگل‌های گرم و مرطوب به‌طور طبیعی رشد می‌کنه و حتی قدش به بیش از ۲۰ متر هم می‌رسه. اما وقتی پای نگهداریش به خونه‌های ما می‌رسه، داستان فرق می‌کنه! هرچقدر که خوشگل و چشمگیره، به همون اندازه هم حساس و نازک‌نارنجیه. برای اینکه سرحال بمونه باید خیلی به نور، آب، رطوبت و حتی جای قرارگیریش دقت کنی. کوچک‌ترین تغییر می‌تونه باعث ریزش برگ‌ها یا خراب شدنش بشه و اینجاست که گیاهپزشک تایمکس براساس تجربه قراره به کمک شما بیاد.

مناسب ترین کودها برای فیکوس لیراتا؟

فیکوس لیراتا بیشترین نیازش به نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) ست که برند تایمکس کود تخصصی فیکوس رو داره که برگارو دو برابر میکنه براتون. کود گیاهان آپارتمانی تایمکس هم گزینه مناسبیه برای نگهداری و کوددهی فیکوس لیراتا در منزل. برای تقویت ریشه ها و بهبود خاک هم میتونی کود هیومیک اسید و کود جلبک دریایی رو بصورت دوره ای بهش بدی. 

چه زمانی کود بدیم؟ بهترین زمان کوددهی فصل بهار و تابستونه، وقتی گیاه توی اوج رشدشه. حواست باشه حداقل فاصله زمانی بین کوددهی ها 15 روز باشه و بین کوددهی ها با آب خالی هم حتما آبیاری داشته باشه، بعدشم یه شست‌وشوی و با دستمال تمیز کردن برگ‌ها برای پاک شدن گرد و خاک. کوددهی تو زمستون چطور باشه؟ تو زمستون رشد گیاه کنده، پس یا کلاً کود نده یا خیلی کم کود بده.

خلاصه بگم برات که فیکوس لیراتا شاید معروف باشه به کند رشد بودن، اما اگه شرایط نگهداریش مطابق میلش باشه و نیازهاش فراهم باشه و کود مناسب براش فراهم کنی، می‌تونه خیلی سریع و سرحال رشد کنه. طبق تجربه من، یکی از مناسب ترین کودها برای این گیاه، کود مخصوص فیکوس تایمکس هست. در ادامه، لیستی کلی از کودهای مخصوص گیاهان خانگی رو ذکر کردیم.

• کود ضد تنش مایع تایمکس 150ml 180.000 تومان
• کود مایع مولتی کمپلکس تایمکس 150ml 180.000 تومان
• کود مایع جلبک دریایی تایمکس 150ml 180.000 تومان
• کود پودری جلبک دریایی تایمکس 30g 180.000 تومان

برای رشد فیکوس لیراتا چه باید کرد؟

این گیاه برای رشد خوب به شرایط خاصی مثل نور کافی، آبیاری منظم، رطوبت مناسب و خاک سبک نیاز داره. رعایت این نکات باعث میشه گیاه همیشه سرحال باشه، رشد پرپشتی داشته باشه و کمتر دچار ریزش برگ بشه.

نگهداری فیکوس لیراتا در آپارتمان

تجربه بهم ثابت کرده که این گیاه دوست نداره زیاد جابه‌جا یا چرخونده بشه. بهتره براش یه جای ثابت پیدا کنی و همون‌جا نگهش داری. برای تمیز کردن برگ‌ها هم می‌تونی از یه پارچه یا ابر استفاده کنی تا خاک و غبار روش نمونه. اگه لازم بود می‌تونی با قیم (میله نگهدارنده) یا هرس کردن بهش فرم بدی. 

یادت باشه فیکوس فقط برگ‌هایی رو نگه می‌داره که سمت نور باشن؛ برگ‌هایی که سمت دیوار تاریک یا گوشه باشن، کم‌کم می‌ریزن. اگه جاشو تغییر بدی یا بچرخونی هم احتمال ریزش برگ هست. پس اگر دوست داری فیکوس لیراتات پربرگ و سرسبز و سالم باشه، خیلی خوب مراقبت کن ازش.

• نور: فیکوس لیراتا به نور زیاد و فیلترشده نیاز داره. حتی می‌تونه کمی نور مستقیم هم تحمل کنه، مخصوصاً کنار پنجره شرقی. اگه گیاه رو توی جای خیلی تاریک بذاری، رشدش کند میشه یا کلاً متوقف میشه.

• آب: خاک باید همیشه مرطوب باشه، اما اصلاً نباید ریشه‌ها توی آب بمونن. اگه آب جمع بشه، هم برگ‌ها میریزن هم احتمال پوسیدگی ریشه هست. بهترین زمان آبیاری وقتی هست که سطح خاک (حدود یک بند انگشت) خشک شده باشه.

• خاک: یه خاک سبک با زهکشی خوب براش مناسبه. چند ترکیب پیشنهادی خاک مناسب فیکوس لیراتا:

1. نصف پرلیت + نصف پیت‌ماس
2. نصف پرلیت + نصف ورمیکولیت
3. نصف ماسه شسته (تیز و درشت) + نصف ورمیکولیت
4. به مقدار مساوی پرلیت + ماسه شسته + ورمیکولیت یا پیت‌ماس

نکته: هیچ‌وقت از ماسه ساحلی استفاده نکن، چون نمک داره و برای گیاه مضره.

• کوددهی: می‌تونی از کود مخصوص فیکوس برند تایمکس استفاده کنی. اگه گیاهت توی شرایط ایده‌آل نیست یا از استرس (مثل جابه‌جایی یا خشکی) رنج می‌بره، ماهی یک‌بار هم میشه بهش کود ضد استرس یا آمینواسید بهش بدی.

• تعویض گلدون: فیکوس لیراتا سالم خیلی سریع رشد می‌کنه و ریشه‌های قوی و تهاجمی داره (مثل بیشتر فیکوس‌ها). بهتره هر سال گلدونش رو عوض کنی و ۵ تا ۱۰ سانت به سایز گلدون اضافه کنی، تا وقتی به اندازه دلخواهت برسه یا گلدون خیلی سنگین و بزرگ بشه. وقتی گیاه به گلدون خیلی بزرگ رسید، دیگه لازم نیست کل گلدون رو عوض کنی. کافیه فقط چند سانت از خاک رویی رو برداری و با خاک تازه جایگزین کنی.

انواع گل فیکوس لیراتا

گل فیکوس لیراتا به خاطر برگای درشت و براقش، حسابی به دکور خونه حال و هوا می‌ده. این گیاه مدل‌های مختلفی داره و هرکدوم یه خصوصیت خاص دارن. بعضیاش واسه خونه‌های بزرگ مناسبه، بعضیاشم واسه آپارتمانای کوچیک خیلی خوبن. اگه انواع مختلف این گیاه رو بشناسیم، راحت‌تر می‌تونیم گیاهی انتخاب کنیم که به فضای خونه‌مون بخوره. در ادامه انواه گل فیکوس لیراتا رو با تصویر بیان کردیم:

• گل فیکوس لیراتا ابلق Ficus Lyrata Variegata

• فیکوس لیراتا برگ پهن Ficus Lyrata Broadleaf

• فیکوس لیراتا مینیاتوری Ficus Lyrata Bambino

انواع روش های تکثیر فیکوس لیراتا

خیلی‌ها میگن فیکوس لیراتا گیاه حساسی هست و نگه‌داریش سخته، ولی جالبه بدونی تکثیرش نسبتاً آسونه. سه روش اصلی برای تکثیرش وجود داره:

• قلمه در خاک
• قلمه در آب
• خوابانیدن هوایی (Air Layering)

بهترین زمان برای تکثیر فیکوس لیراتا کی است؟

بهترین فصل برای تکثیر فیکوس لیراتا بهار و تابستون هست، وقتی که گیاه در حال رشد فعاله. البته میشه تو پاییز و زمستون هم امتحان کرد، ولی سرعت رشد خیلی کمتر میشه و احتمال ناموفق بودن تکثیر بیشتره. مرسوم ترین روشش همون قلمه‌ زدنه. کافیه یه قلمه بگیری که حداقل یه گره (جایی که برگ در میاد) و چند تا برگ داشته باشه، بعد بذاریش توی آب یا خاک تا ریشه بده. توصیه ام اینه که بهترین روش خوابانیدن هوایی‌ه، هم اینطوریه که یه زخم کوچیک روی ساقه ایجاد می‌کنن، دورش خزه مرطوب می‌پیچن و بعد از اینکه ریشه تشکیل شد، اون قسمت رو جدا می‌کنن و می‌کارن.

تکثیر فیکوس لیراتا از طریق برگ

فیکوس لیراتا می‌تونه از دمبرگ (قسمتی که برگ به ساقه وصل میشه) تو شرایط مناسب ریشه تولید کنه( یعنی برگ‌ها می‌تونن ریشه بدن)؛ اما برای اینکه گیاه جدید درست بشه، باید قلمه‌ای داشته باشی که گره داشته باشه؛ چون گره‌ها هم ریشه‌ می‌سازن هم شاخه‌ی جدید. پس اگر قصد گرفتن قلمه از فیکوس لیراتا داری پیشنهاد میکنم یه قلمه ساقه با چند برگ بگیری و قبل از گذاشتن توی آب یا خاک، بذار سر قلمه کمی خشک بشه تا یه لایه محافظ درست بشه و از پوسیدگی جلوگیری کنه.

مراحل تکثیر موفق:

1. 1. گرفتن قلمه: با قیچی یا ابزار تیز و تمیز، درست زیر یک گره ساقه رو ببر.
   2. آماده‌سازی: برگ‌های پایینی رو جدا کن تا گره‌ها مشخص بشن و احتمال پوسیدگی کمتر بشه.

• ریشه‌زایی:

• روش آبی: قلمه رو توی ظرف آب بذار طوری که گره‌ها داخل آب باشن.
• روش خاکی: نوک قلمه رو می‌تونی به هورمون ریشه‌زایی بزنی و بعد توی خاک سبک و زهکش‌دار بکاری. خاک همیشه مرطوب باشه، نه خیس.

1. شرایط مناسب: قلمه رو توی جای گرم و پرنور بذار (نور غیرمستقیم).
2. مراقبت: بعد از چند هفته ریشه‌ها ظاهر می‌شن و ممکنه رشد برگ یا ساقه جدید هم شروع بشه.
3. گلدان جدید: وقتی ریشه‌ها قوی شدن، قلمه رو به یه گلدون بزرگ‌تر با خاک تازه منتقل کن.

تکثیر فیکوس لیراتا از طریق ساقه

قلمه زدن فیکوس لیراتا از ساقه یکی متداول ترین روش‌ها برای تکثیر این گیاهه. توی این روش یه تیکه از ساقه گیاه سالم جدا می‌کنیم، می‌ذاریم سرش کمی خشک و پینه‌بسته بشه و بعد توی آب یا خاک برای ریشه‌دار شدن قرارش می‌دیم.

• مراحل تکثیر در آب:

1. آماده‌سازی قلمه: با قیچی یا هرس‌کن تیز و تمیز، یه قلمه ساقه بگیر که چند تا برگ داشته باشه. حتماً باید حداقل دو تا گره (محل رویش برگ روی ساقه) داشته باشه. برگ‌های پایینی رو جدا کن تا گره‌ها توی آب بمونن و نپوسن.
2. خشک شدن سر قلمه: سر قلمه رو بذار یکی دو روز خشک بشه و پینه ببنده تا موقع قرار گرفتن در آب پوسیده نشه.
3. گذاشتن در آب: یه لیوان یا شیشه تمیز رو با آب دمای محیط پر کن و قلمه رو بذار توش، طوری که گره‌ها داخل آب باشن.
4. نور و تعویض آب: قلمه رو بذار جایی که نور غیرمستقیم و روشن داشته باشه. آب رو هر چند روز یه بار عوض کن تا اکسیژن کافی برسه و باکتری رشد نکنه.
5. ریشه‌زایی: بعد از چند هفته تا چند ماه، ریشه‌ها ظاهر می‌شن.
6. انتقال به خاک: وقتی ریشه‌ها چند سانتی شدن، می‌تونی قلمه رو توی خاک سبک و زهکش‌دار بکاری.

• مراحل تکثیر در خاک:

1. آماده‌سازی قلمه: مثل روش آب، یه قلمه بگیر، برگ‌های پایینی رو جدا کن و بذار سرش کمی خشک بشه.
2. کاشتن در خاک: قلمه رو توی گلدون با خاک سبک و زهکشی خوب بکار. گره‌ها باید داخل خاک باشن و برگ‌های باقی‌مونده بیرون بمونن.
3. نور و رطوبت: خاک رو همیشه مرطوب نگه دار (نه باتلاقی). گلدون رو جایی بذار که نور غیرمستقیم روشن داشته باشه. می‌تونی برای حفظ رطوبت، گلدون رو با کیسه پلاستیکی شفاف یا درپوش مخصوص بپوشونی.
4. ریشه‌زایی: به مرور زمان ریشه‌ها رشد می‌کنن و وقتی برگ یا ساقه جدید دیدی یعنی تکثیر موفق بوده.
5. عادت دادن گیاه: وقتی ریشه‌ها قوی شدن، کم‌کم پوشش پلاستیکی رو بردار تا گیاه به شرایط عادی عادت کنه.

نکات مهم برای موفقیت تکثیر از طریق ساقه:

• ابزار تمیز: حتماً قیچی یا ابزار برش رو قبل از استفاده ضدعفونی کن تا بیماری منتقل نشه.
• هورمون ریشه‌زایی: ضروری نیست، اما می‌تونه سرعت و شانس ریشه‌دهی رو بیشتر کنه.
• صبر: ریشه‌زایی زمان می‌بره، پس صبور باش و مرتب قلمه رو چک کن.
• نور غیرمستقیم: نور مستقیم ممکنه برگ‌ها رو بسوزونه.
• خاک زهکش‌دار: استفاده از خاک سبک با زهکشی خوب، جلوی پوسیدگی ریشه رو می‌گیره.

نحوه قلمه زدن فیکوس لیراتا در آب

برای تکثیر فیکوس لیراتا (Fiddle Leaf Fig) توی آب، لازمه یه قلمه‌ی سالم از ساقه داشته باشی، یه شیشه یا لیوان تمیز و مقداری آب. اول، یه قلمه با چند برگ بگیر و برگ‌های پایینی رو جدا کن، فقط ۲ تا ۴ تا برگ بالایی رو نگه دار. بعد قلمه رو بذار توی آب طوری که گره‌ها (جایی که برگ‌ها رو جدا کردی) داخل آب باشن. آب رو هر چند روز یه بار عوض کن تا تازه و پر از اکسیژن بمونه. بعد از چند هفته ریشه‌ها ظاهر می‌شن و وقتی حدود ۲–۳ سانت شدن، می‌تونی قلمه رو به خاک منتقل کنی.

1. آماده‌سازی قلمه

• انتخاب ساقه سالم: یه ساقه انتخاب کن که حداقل یه گره داشته باشه (محل رویش برگ روی ساقه).
• برش تمیز: با قیچی یا ابزار تیز و استریل‌شده، ساقه رو با زاویه ۴۵ درجه ببر.
• حذف برگ‌های پایینی: برگ‌های نصفه پایینی قلمه رو جدا کن، فقط ۲–۴ برگ بالایی رو بذار بمونه تا انرژی گیاه صرف ریشه‌زایی بشه.

2. قلمه‌زدن در آب

• پر کردن ظرف: یه شیشه یا لیوان شفاف و تمیز بردار و با آب تازه در دمای اتاق پرش کن.
• گذاشتن قلمه: قلمه رو توی شیشه بذار طوری که گره‌ها توی آب قرار بگیرن.
• تعویض آب: هر چند روز یه بار (یا حداقل هفته‌ای یک بار) آب رو عوض کن تا باکتری رشد نکنه و قلمه اکسیژن تازه داشته باشه.
• نور مناسب: شیشه رو جایی بذار که نور غیرمستقیم و روشن بخوره.

3. انتقال به خاک

• صبر برای ریشه‌دهی: وقتی ریشه‌ها حدود ۲–۳ سانت شدن، وقتشه قلمه رو به خاک منتقل کنی.
• آماده کردن خاک: از یه خاک سبک و زهکش‌دار استفاده کن و قبل از کاشت کمی مرطوبش کن.
• کاشتن قلمه: قلمه رو به‌آرامی توی خاک بذار، طوری که ریشه‌ها کامل دفن بشن و ساقه محکم بمونه.
• آبیاری و مراقبت: بعد از کاشت آبیاری کن و گیاه رو جایی بذار که نور روشن و غیرمستقیم داشته باشه.

جمع بندی و سوالات متداول راجع به فیکوس لیراتا

فیکوس لیراتا (Ficus lyrata) یکی از محبوب‌ترین و حساس ترین گیاه‌های آپارتمانیه که به خاطر برگ‌های بزرگ و ویولونی‌شکلش معروف شده(فیکوس برگ ویولونی). زادگاهش غرب آفریقاست، جایی که توی جنگل‌های گرم و مرطوب رشد می‌کنه و قدش حتی به ۲۰ متر هم می‌رسه.

این گیاه خوشگل یه کم نازک‌نارنجیه؛ یعنی برای سرحال موندن حتماً باید نور زیاد و غیرمستقیم داشته باشه، خاکش سبک و زهکش‌دار باشه، رطوبتش بالا باشه اما تهویه هوا محیط هم بالا باشه تا قطرات آب روی برگ ها نشینه تا دچار بیماری های قارچی نشه و آب‌دهیش هم منظم باشه و اگر کوددهی ایش هم طبق روتین باشه از پربرگری باید هی قلمه بگیرین و تکثیرش کنین. اگه شرایطش به هم بخوره، سریع واکنش نشون میده و برگ‌هاش یا لکه‌دار میشن یا میریزن. ولی اگه خوب مراقبتش کنی، می‌تونه سال‌ها توی خونه بدرخشه و کلی جلوه خاص بده. 

میوه فیکوس لیراتا قابل خوردن است؟

براساس داده های سایت fiddleleaffigplant.com درسته که از نظر فنی میشه میوه‌ی فیکوس لیراتا رو خورد، اما واقعیت اینه که خوشمزه نیست و ارزش غذایی یا مصرفی خاصی نداره و معمولاً کسی مصرفش نمی‌کنه . این میوه سمی نیست، ولی طعمش رو بیشتر بی‌مزه، گس، یا حتی تلخ توصیف می‌کنن و معمولاً باعث خشکی دهان میشه. هیچ شباهتی به اون انجیرای شیرین و خوشمزه‌ای که می‌شناسیم نداره (طبق گفته‌ی ).

داخل خونه .vs بیرون: فیکوس لیراتا داخل خونه تقریباً هیچ‌وقت میوه نمی‌ده، بیرون از خونه هم اگه بده معمولاً خوردنی حساب نمیشه. توی طبیعت فقط با کمک یه نوع زنبور خاص گرده‌افشانی میشه، واسه همین هم توی شرایط آپارتمانی کمتر میوه میده.

فیکوس لیراتا سمی است؟

بله، فیکوس لیراتا به عنوان یه گیاه نسبتاً سمی برای انسان و حیوانات شناخته میشه. توی ساقه و برگ‌هاش شیره‌ی سفید و شیری‌رنگی هست که اگه با پوست تماس پیدا کنه می‌تونه باعث قرمزی، خارش یا حساسیت پوستی بشه. 

• تحریک پوستی: شیره‌ی گیاه می‌تونه باعث خارش، قرمزی یا ایجاد بثورات روی پوست بشه.
• خوردن گیاه: اگه حیوان یا آدم یه تیکه از برگ یا ساقه رو بخوره، معمولاً باعث تحریک دهان، آبریزش زیاد، استفراغ و مشکلات گوارشی میشه.
• شدت مسمومیت: معمولاً کشنده نیست، اما علائمش آزاردهنده‌ست و ممکنه نیاز به مراجعه به پزشک یا دامپزشک پیدا کنه، مخصوصاً برای حیوانات خونگی.
• ایمنی حیوانات: این گیاه اصلاً دوست‌حیوانات (Pet-friendly) نیست. بهتره جایی بذاری که گربه یا سگ بهش دسترسی نداشته باشن.